बडिमालिका मन्दिर बाजुरा
Deependra Bikram Singh 
समुन्द्री सतहबाट ४,२०० फिटको उचाइमा रहेको यो मन्दिरलाई बडिमालिका महादेव मन्दिर पनि भनिन्छ । यो नेपालको बाजुरा जिल्लामा अवस्थित एक महत्वपूर्ण हिन्दू तीर्थस्थल हो जुन देवी भगवतीलाई समर्पित छ । यसले हिन्दु धर्मालम्बीका लागि ठूलो धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व राख्दछ । बडिमालिका मन्दिरको उत्पत्ति पौराणिक कथा र लोककथाहरूमा समेत उल्लेख गरिएको कारण यसको आफ्नै धार्मिक र ऐतिहासिक महत्त्वको रहेको छ ।
स्थानीय किंवदन्ती अनुसार, बडिमालिका मन्दिर सत्ययुग (हिन्दू ब्रह्माण्ड शास्त्र अनुसार मानवजातिको प्रथम युग) को समयमा ब्रह्माण्डको सृष्टिकर्ता भगवान ब्रह्माले स्थापना गरेको मानिन्छ । भगवान ब्रह्माले शक्ति र दिव्य ऊर्जा को प्रतिनिधित्व गर्ने देवी भगवतीको लागि दिव्य निवासको रूपमा यस मन्दिरको निर्माण गरेका हुन् भन्ने मान्यता रही आएको छ । बडिमालिका मन्दिरको ठ्याक्कै ऐतिहासिक उत्पत्तिबारे लिखित दस्तावेज नभएता पनि मन्दिर शताब्दीयौंदेखि अस्तित्वमा रहेको जनविश्वास रहेको छ । मन्दिर रहेको क्षेत्रमा प्राचीन कालदेखिको समृद्ध इतिहास छ । बडिमालिका मन्दिरको उत्पत्ति लिच्छवी काल (लगभग ४ देखि ८ औं शताब्दी ईसापूर्व) मा भएको र यो मन्दिर इस्वी संवत् छैठौं शताब्दीमा राजा लिच्छवि अनन्त वीर विक्रम शाह देवले बनाएको विश्वास गरिन्छ । "बडिमालिका" नाम दुई शब्दहरूबाट आएको हो: "बदामी" जसको अर्थ रातो र "लिका" जसको अर्थ मन्दिर हो । यो नाम मन्दिरको रातो रंगको कारण दिइएको हो, जुन वरपरको क्षेत्रमा चट्टान र खनिजहरूको प्राकृतिक रुपमा देख्न पाइन्छ ।
बडिमालिका मन्दिर नेपालमा रहेका ५२ शक्तिपीठहरू (देवी शक्तिलाई समर्पित पवित्र स्थलहरू) मध्ये एक हो । भगवान विष्णुले आफ्नो सुदर्शन चक्रले आफ्नो शरीरलाई टुक्रा पार्दा देवी शक्तिको अवतार सतीदेवीको माथिल्लो ओठ त्यही ठाउँमा खसेको जनविश्वास छ । तसर्थ, देवी भगवतीलाई ईश्वरीय नारी शक्तिको अवतार मानेर पूजा गर्ने भक्तहरूका लागि यो मन्दिर अति पवित्र स्थान मानिन्छ । यस मन्दिरमा नेपालका विभिन्न भागहरू र छिमेकी देशहरूबाट पनि विशेष गरी नवरात्रिको उत्सवमा ठूलो संख्यामा तीर्थयात्रीहरू आकर्षित आउने गरेको पाइन्छ । नवरात्रि, जसको अर्थ "नौ रातहरू" हो, देवी दुर्गा र उनको विभिन्न रूपहरूको पूजा गर्न समर्पित एक प्रमुख हिन्दू चाड हो । यस पर्वमा भक्तजनहरूले बडिमालिका मन्दिरमा पूजाआजा गर्ने, अनुष्ठान गर्ने र धार्मिक जात्रामा सहभागी हुने गर्दछन् ।
बडिमालिका मन्दिरमा परम्परागत नेपाली वास्तुकला र शिल्पकला पर्याप्त मात्रमा देख्न पाइन्छ । मन्दिर काठमाडौं उपत्यकामा प्रचलित एक अद्वितीय वास्तुकला शैली नेवार वास्तुकलाको प्रमुख उदाहरण हो । मन्दिर ढुङ्गा र काठले निर्माण गरिएको छ र जटिल काठको नक्काशी, मूर्तिकला र चित्रहरू छन् । मन्दिरको डिजाइन नेवार वास्तुकलाको विशिष्ट छ, जसमा दुई तहको छाना र मुख्य गर्भगृहभन्दा माथि रहेको केन्द्रीय गजुर रहेको छ । मन्दिर परिसरमा धेरै अन्य संरचनाहरू पनि समावेश छन्, जस्तै पोखरी, पानीको झरना, र ध्यान गुफा, जसको आध्यात्मिक महत्त्व रहेको विश्वास गरिन्छ । गुफा विशेष गरी भगवान शिवले ध्यान गरेको ठाउँ भन्ने मान्यता रहेको छ । मन्दिर परिसरमा मुख्य मन्दिर भवन, साना मन्दिरहरू र पवित्र पोखरी सहित धेरै संरचनाहरू छन् । मुख्य मन्दिर विभिन्न हिन्दू देवताहरू र पौराणिक व्यक्तित्वहरू चित्रण गर्ने जटिल नक्सा र मूर्तिकलाहरूले सजिएको छ । कडा प्रकृतिका ढुङ्गाका स्तम्भहरू, पुजा गर्ने घरहरू र धार्मिक मेला तथा समारोहहरूको लागि भक्तहरू भेला हुने आँगन पनि रहेका छन् ।
बडिमालिका मन्दिरले स्थानीय समुदाय र हिन्दू भक्तहरू दुवैका लागि ठूलो सांस्कृतिक र धार्मिक महत्त्व राख्दछ। हरेक वर्ष, हजारौं भक्तहरू शिवरात्रि पर्वको समयमा मन्दिरको भ्रमण गर्छन्, हिन्दू पात्रोको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चाडहरू मध्ये भगवान शिवलाई समर्पित यस अवधिमा, मन्दिरलाई रंगीन बत्ती र फूलहरूले सजाइन्छ, र धार्मिक अनुष्ठान र मेलाहरु आयोजना गर्ने गरिन्छ । धार्मिक महत्वका साथसाथै यस मन्दिरले स्थानीय संस्कृति र परम्परालाई जोगाउन पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।
बाजुराको बडिमालिका मन्दिर नेपालको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण स्थल हो। यसको उत्पत्ति लिच्छवी कालमा भएको मानिन्छ र यो मन्दिर नेवार वास्तुकलाको एक प्रमुख उदाहरणको रुपमा लिइन्छ । हरेक वर्ष शिवरात्रि पर्वमा मन्दिर दर्शन गर्न आउने स्थानीय समुदाय र हिन्दू भक्तजनका लागि मन्दिरको ठूलो महत्व रहेको छ ।
